اندازه گیری و تجزیه و تحلیل رشد بهره وری کل عوامل تولید در صنعت برق ایران (1387-1373)

دگرگونی های پر شتاب و بنیادی علمی، تکنولوژیکی، اقتصادی و سیاسی جهان در چند دهه گذشته تهدیدها و فرصت های نوینی را پدید آورده است که شرایط بسیار متفاوتی را در برابر دولت ها برای پیاده سازی حاکمیت ملی در راستای حفظ و توسعه کشورها قرار داده و کشور ما را نیز با شرایط بسیار حساس و سرنوشت ساز مواجه نموده است. بنابراین ناآگاهی از جایگاه بخش های مختلف کشور بویژه جایگاه اقتصادی آن می تواند بسیار مخاطره آمیز باشد. در این میان بهره وری یکی از مواردی است که می تواند نشانگر جایگاه اقتصادی و میزان پیشرفت هر بخش باشد. بهره وری فرهنگ و نگرش هوشمندانه انسان به کار و زندگی است به گونه ای که بتواند، در راستای دستیابی به هدف های مادی و معنوی خویش، بهترین دستاوردها را داشته باشد. بهره وری بر پدیده های دیگری همچون رقابت در بازارهای جهانی، توزیع عادلانه درآمد، بالا بردن سطح استانداردهای زندگی و حتی قدرت سیاسی یک کشور اثر مثبت دارد. با این حال، بررسی در این زمینه نیازمند آگاهی درباره روند تحولات آن می باشد. با توجه به ارتباط قوی صنعت برق با سایر بخش های اقتصادی، هرگونه افزایش یا کاهش در بهره وری این صنعت به طور غیر مستقیم بر روی کارکرد سایر صنایع می تواند تاثیر گذار باشد. با شناسایی موانع بهبود بهره وری صنعت برق می توان مدیریت صنعت برق را به سمت نقطه بهینه سوق داد و با ترکیب بهینه عوامل و نهاده های تولید از حداکثر ظرفیت صنعت برق استفاده کرد. در این پژوهش در مورد صنعت برق ایران که وظیفه تولید، انتقال و توزیع نیروی برق را از طریق شرکت های برق منطقه ای بر عهده دارد، بهره وری کل عوامل اندازه گیری و تجزیه و تحلیل شده است. تابع هزینه با استفاده از روش رگرسیون حداکثر درستنمایی با اطلاعات کامل (fiml)، از طریق داده های تابلویی و از روش اثرات ثابت برآورد شده است. با بدست آوردن کشش هزینه ها و محاسبه بازده های نسبت به مقیاس مشخص می شود که صنعت برق طی سال های مورد بررسی از بازدهی به مقیاس فزاینده برخوردار بوده است. رشد بهره وری کل عوامل از طریق شاخص دیویژیا محاسبه شده است که نشان می دهد صنعت برق با رشد میانگین 8/8 درصد طی سال های مختلف نوسان داشته است. در میان شرکت های برق منطقه ای، شرکت برق منطقه ای سیستان و بلوچستان با رشد بهره وری کل عوامل 4/12 درصد بیشترین درصد رشد را داشته است. شرکت های برق منطقه ای آذربایجان و خراسان با 7/6 درصد رشد بهره وری کل عوامل، دارای کمترین نرخ رشد بهره وری کل عوامل بوده اند. با تجزیه رشد بهره وری کل عوامل به اثرات تغییر فنی و صرفه های مقیاس مشخص می شود که اثر صرفه های مقیاس در صنعت برق بطور متوسط 57% و اثر تغییر فنی 43% رشد بهره وری کل عوامل را تشکیل داده اند. نوسانات زیاد بهره وری کل عوامل بیشتر تحت تاثیر اثرات نوسانی تغییر فنی بوده است.